Monday, November 30, 2009

"Energy Systems Language" тайлбар видео орууллаа.

Energy Systems Language

The Energy Systems Language (right), also referred to as Energese, Energy Circuit Language and Generic Systems Symbols, was developed by the ecologist Howard T. Odum and colleagues in the 1950s during studies of the tropical forests funded by the United States Atomic Energy Commission. They are used to compose energy flow diagrams in the field of systems ecology.
Design intent

The design intent of the energy systems language was to facilitate the generic depiction of energy flows through any scale system while encompassing the laws of physics, and in particular, the laws of thermodynamics (see energy transformation for an example).

In particular H.T. Odum aimed to produce a language which could facilitate the intellectual analysis, engineering synthesis and management of global systems such as the geobiosphere, and its many subsystems. Within this aim, H.T. Odum had a strong concern that many abstract mathematical models of such systems were not thermodynamically valid. Hence he used analog computers to make system models due to their intrinsic value; that is, the electronic circuits are of value for modelling natural systems which are assumed to obey the laws of energy flow, because, in themselves the circuits, like natural systems, also obey the known laws of energy flow, where the energy form is electrical. However Odum was interested not only in the electronic circuits themselves, but also in how they might be used as formal analogies for modeling other systems which also had energy flowing through them. As a result, Odum did not restrict his inquiry to the analysis and synthesis of any one system in isolation. The discipline that is most often associated with this kind of approach, together with the use of the energy systems language is known as Systems Ecology.
General characteristics

When applying the electronic circuits (and schematics) to modeling ecological and economic systems, Odum believed that generic categories, or characteristic modules, could be derived. Moreover he felt that a general symbolic system, fully defined in electronic terms (including the mathematics thereof) would be useful for depicting real system characteristics, such as the general categories of consumption, production, energy storage, flow and transformation. Central principles of electronics also therefore became central features of the energy systems language - Odum's generic symbolism.

Depicted to the left is what the generic symbol for storage, which Odum named the Bertalanffy module, in honor of the general systems theorist Ludwig von Bertalanffy.

For Odum, in order to achieve a holistic understanding of how many apparently different systems actually effect each other, it was important to have a generic language with a massively scalable modeling capacity - to model global-to-local, ecological, physical and economic systems. The intention was, and for those who still apply it, is, to make biological, physical, ecological, economic and other system models thermodynamically, and so also energetically, valid and verifiable. As a consequence the designers of the language also aimed to include the energy metabolism of any system within the scope of inquiry.
Pictographic icons

In order to aid learning, in Modeling for all Scales Odum and Odum (2000) suggested systems might first be introduced with pictographic icons, and then later defined in the generic symbolism. Pictograms have therefore been used in software programs like Extend(tm) to depict the basic categories of the Energy Systems Language. Some have argued that such an approach shares similar motivations to Otto Neurath's isotype project, Leibniz's (Characteristica Universalis) Enlightenment Project and Buckminster Fuller's works.

Case Study-4: Хөгжим, дуу бичлэгийн салбар өнгө төрхөө өөрчилж чадах уу?

Хэрвээ дуртай хамтлаг дуучдын чинь цомог интернетэд тавигдсан байвал 15$ төлөөд авахуу? Энэ асуулт хөгжмийн салбарынхныг бүхэлд нь сандаргаж байна. Интернет хэрэглэгчид online файлыг маш өргөнөөр үнэгүй татаж авах болсон. Яаг ийм анхны үйлчилгээг Napster үзүүлсэн бөгөөд тэдний вэб сайт нь Napster-ийн бий болгосон online гишүүнчлэлтэй бүхий л компьютер хооронд 1 тэрбум mp3 файлыг өөр хоорондоосоо хуулж, татаж авдаг програмтай. Napster-ийн сервер компьютер нь нэг ч файлыг хадгалдаггүй боловч хэрэглэгч, худалдагчдыг хооронд нь холбож, зуучилж өгдөг байсан. Ингэхдээ Napster-ийн вэб сайтанд бүртгүүлээд хүссэн дуугаа нэрээр нь хайхад л хангалттай. Napster-ийн CTI/central title index/ нь холбоотой компьютераасаа дууг хайж гаргаж өгснөөр цааш нь татаж авахад нэг алхам ойртоно. Яг өөртөө татаж авахын тулд Napster-ийн програмыг Napster-инй вэб сайтаас татаж авах хэрэгтэй байдаг. Ингэвэл хэрэглэгч дуугаа CD болон компьютертаа хуулж болдог. Хэдийгээр Napster дэлхий даяар 80 сая гаруй хэрэглэгчидтэй болсон ч 2001 онд хаагдсан.


Napster-ийн хэрэглэгчид файлыг хууль ёсоор хуулж аваад зохиогчийн эрхгүйгээр зардаг байсан ч цааш нь дамлан хуулбарлах нь хууль бус байсан учраас Universal Music, Sony Music, Warner Music, BMG, and EMI гэсэн 5 компанийг төлөөлж Recording Industry


Association of America (RIAA) нь Napster-ийг зохиогчийн эрх зөрчсөн хэргээр 1999 12 сард шүүхэд өгсөн байна. Шүүх Napster-ийг зохиогчийн эрхтэй бүтээлийг зарахыг нь хориглосон. 2001 оны 2 сараас энэ шүүхийн шийдвэр хүчин төгөлдөр болж Napster үйл ажиллагаагаа төлбөртэй хуулийн дагуу болгохыг зорьсон ч 2002 оны 6 сард Napster дампуурлаа зарсан.


Napster бүх хууль бусаар дуу хуулбарлаж зарсныг нь CTI програмаас нь мэдэж илрүүлсэн тул хуубарлаж зарсан дуу нэг бүрийнхээ төлөө хариуцлага хүлээсэн. Гэвч хууль бус бүтээл хуулбарлах явдлыг зогсоож чадаагүй юм. Өөр бас үнэгүй таталт хийдэг боловч тэр нь ямар нэгэн сервергүй“peer-to-peer” гэсэн нэгэн дээрхтэй төстэй хэрэгсэл гарч ирсэн. Ер нь тэр үедээ America Online’s (AOL’s) Gnutella гэдэг програм нь сервергүй ажилладаг програм байсан. Хэдийгээр үүнээсээ болоод America Online’s (AOL’s) нь Gnutella програмаа хаасан ч гэсэн прогаммыг нь хууль бусаар тарааж өргөн хэрэглэгдэх болсон.


Ингээд Kazaa (KaZaA), Morpheus, Grokster зэрэг вэб сайтууд бий болсон. Нийт 37 сая Америкчууд Kazaa (KaZaA) вэб сайтыг ашигладаг гэсэн судалгаа байдаг.


Kazaa-гийн төв байр нь Австралитай ойрхон Vanatu гэдэг тусгаар жижиг арал улс дээр байдаг бөгөөд Kazaa-гийн программуудыг зардаг Данийн Xolox гүйцэтгэх захирал Arno Steenbekkers хэлэхдээ: “Бид хэрэглэгчдэд үр дүнтэй хайлт хийх түргэн хугацаанд илрүүлэн тоон системээр мэдээллийг дамжуулах технологиудыг хөгжүүлж байна” гэж хэлсэн. Kazaa-гийн програм бол тодорхой сервергүй учир бүх компьютерт байрлаж хадгалагддаг. Тэгээд хэрэгтэй дууны дохио ирмэгц peer-to-peer холбоосыг 2 рс-ны хооронд үүсгэж үнэгэгүйгээр татаж авах боломж олгодог. Kazaa үйл ажиллагаагаа хууль ёсны гээд дэлхий даяарх хууль бусаар ашиглаж байгаа хэрэглэгчдийн өмнөөс хариуцлага хүлээхгүй гэж хэлсэн. Kazaa-гийн хувьд pop-up зар болон сурталчилгааны мэйлийг зөвшөөрдөг бөгөөд үүгээр Microsoft and DirectTV гэсэн компаниуд үйлчлүүлдэг. Ингээд сая сая хэрэглэгчдийнхээ дунд зар сурталчилгааны асар том сүлжээг үүсгэсэн. Төвлөрсөн сервер байхгүй учир тоон системээр зөөгдөж буй файлуудыг хэн хаанаас юу зөөж буйг мэдэх боломжгүй. Гэхдээ 2003 оны 6 сарын байдлаар Media Desktop програмынхаа тусламжтайгаар нийтдээ 270 сая татан авалт хийгдсэн гэдэг статистик гаргасан.


Иймээс шүүх зөвхөн peer-to-peer SW гаргасных нь төлөө үйл ажиллагааг нь хаах боломжгүй байсан. 2001 оны 10 сарын 2нд RIAA-оос Kazaa-гийн эсрэг шүүхэд гомдол мэдүүлсэн. Мөн л өмнөх Napster шиг зохиогчийн эрх хулгайлж байна гэсэн боловч Kazaa-гийн үйл ажиллагаа хууль ёс байсан. Гэхдээ хэрэглэгчид нь гэм буруутай гэж шүүх үзсэн. Гэвч хэрэглэгчид нь хэн болохыг олж мэдэх боломжгүй байсан. RIAA-ийн ерөнхийлөгч Cary Sherman ISP-гээр нь дэлхий даяар хэрэглэгчидийн энэ үйлчилгээнийх нь эрхийг хаалгуулна гэж мэдэгдэж байсан байна.


АНУ-ын холбооны шүүх Sharman Networks ХХК-г хэдийгээр Kazaa гадаадын компани ч гэсэн Kazaa-г California-ийн шүүхэд өгч болно гэж үзсэн.


2003 оны 4 сарын 25нд эдгээр компаниудын эсрэг томоохон давалгаа бий болсон.


Grokster Ltd. (Grokster software), StreamCast Networks Inc. (Morpheus software) гэсэн 2 компанийг Лос Анжелесийн дүүргийн шүүхэд өгсөн байна. Мөн л хуучины адил хууль бусаар худалдаа хийсэн гэсэн үндэслэлээр буруутгасан байна. Шүүгч Stephen Wilson-ий шийдвэрээр дээрх 2 компанийг гэм буруутай буюу хууль бусаар худалдаа хийсэн хэмээн үзсэн ч тэдэнд хариуцлага хүлээлгэх эрх зүйн ямар нэгэн үндэслэл байхгүй байсан байна.


RIAA нь хожим нь бид энэхүү програмыг ашиглаж татаж авалт хийсэн хувь хүн бүхэнтэй хариуцлага тооцож, арга хэмжээ авах болно хэмээн зарласан байна. Ингээд 2002 оны намраас 2300 коллеж, их сургуулийн оюутнуудад эдгээр хууль бус татан авалтаа зогсоохыг сануулсан захиа, мэдэгдэл хүргүүлсэн байсан бөгөөд ингэснээр хууль бус дуу, бичлэг татан авалт нь багасч RIAA-д өдөр болгон 10000$-ийн орлого ордог болсон байна.


Ингээд хөгжим, дуу бичлэгийн салбарынхан дээрх сануулгыг насанд хүрсэн худалдан авагчдад хүргэсэн боловч CD-ний борлуулалт буурсаар л байв. 2003 оны хавар RIAA Kazaa and Grokster-ийн хэрэглэгчдэд “хэрвээ та хууль зөрчвөл хуулийн өмнө хариуцлага хүлээнэ. Харин үүнээс сэргийлэх нь маш амархан та зүгээр л: дууг бүү хулгайл!!! ” гэсэн үгтэй мессежийг тараасан.


Хөгжим, дуу бичлэгийг интернетээр тараах нь CD-ний борлуулалтыг багасгасан.


2000 онд CD-ний борлуулалт $35.5 тэрбум байсан бол 2001 онд $33.7 тэрбумаар буюу 5%-иар буурсан байна. Nielsen SoundScan-ий судалгаагаар CD 2000 оныхоос 8.8 хувиар буурсан нь нийтдээ 100 сая CD болон хуурцаг худалдагдаагүй гэсэн үг юм.


Шүүмжлэгчид хөгжим дуу бичлэгийн салбарынхныг одоо байгаагаасаа харьцангуй бага үнээр CD хуурцгийг зарж борлуулахыг шаардсаар байсан байна.




Chapter-4: Электрон бизнес ба электрон худалдаа

Интернэт технологи ба Цахим компани


Хэдэн жилийн турш компаниуд дотоод мэдээллээ гадаад хэрэглэгчидтэйгээ холбож өгөхийн тулд тусгай системүүдийг ашиглаж ирсэн бөгөөд ийм системүүд үнэтэй өндөр технологи шаарддаг.


Интернет цахим худалдаанд гол дэд бүтэц болж интернет улам бүр хөгжиж, бизнесийн үйл ажиллагааг хялбаршуулах арга замуудыг шинээр бий болгон өртөг зардлыг багасгаж, үйлчилгээг нийтэд хүртээмжтэй хэрэглэхэд хялбар болсоор байна.


Худалдааны түншүүд зуучлагчгүйгээр шууд өөр хоорондоо холбогдож, өдрийн 24 цагийн турш вэб сайтаар үйлчилгээгээ үзүүлж болохоор болсон. Програм, хөгжим, дүрс бичлэг гэх мэт мэдээллийн бүтээгдэхүүнүүд интернетээр өргөн цацагдаж байгаа тул үүнийг дагасан худалдаа наймаа үйлчилгээ, тэдгээртэй холбоотой техник төхөөрөмж зарах, хүргэлт захиалга гэх мэтээр төрөлжин хөгжиж байна.



Мэдээллийн технологийн дэд бүтэц : Интернэт нь янз бүрийн байгууллагуудад бүх нийтээрээ хялбархан хэрэглэж болох технологи болон технологийн стандартчлалыг хангаж өгдөг.
Худалдааны түншүүд хоорондын шууд харилцаа : Завсрын зуучлагчдын тоог бууруулах
Цагийн үйлчилгээ : Хэрэглэгчид 24 цагаар нэвтрэх боломжтой вэб сайт
Түгээлтийн өргөтгөсөн сувгууд : Компаниар үйлчлүүлэх боломжгүй хэрэглэгчдийг татахаар зориулагдсан гарцуудыг бий болгох
Үйл ажиллагааны зардлыг бууруулах: Худалдан авагчдын худалдан авах бараагаа хайх цаг хугацаа, зардлыг багасгах


Цахим худалдаа хийхэд хамгийн чухал зүйл бол хуваарилалтын суваг, түүнийгээ хэрхэн үр дүнтэй байлгах вэ? Хаана хэзээ салбар дэлгүүрээ нээх вэ? Гэдэг асуудал юм. Жишээ нь:
Вэбд суурилсан хөнгөлөлтийн систем ашиглах, урамшуулал, үнээс чөлөөлөх гэх мэтчилэнгийн аргууд орно.





Дээрх хүснэгт нь интернет технологийг ашигласны үр дүнд өдөр тутмын үйл ажиллагааны зардал нь хэрхэн багассаныг харуулж байна.


Интернет бизнес загварууд



Бизнес загвар :


•Компанийн бүтэц үйл ажиллагааг тодорхойлно.


• Компани бараа, үйлчилгээгээ хэрхэн хүргэхийг тайлбарлана.


• Компаний хуримтлалыг хэрхэн бий болгохыг харуулна



Өөрчлөгдөж буй мэдээллийн эдийн засаг


Мэдээллийн тэгш бус байдал: Үйл ажиллагааны нэг хэсэг нь нөгөөхөөсөө илүү мэдээлэлтэй. Интернэт нь мэдээллийн тэгш бус байдлыг бууруулж байдаг.

 Баялгийг нэмэгдүүлдэг: Интернэт нь мэдээллийн утга, шинж чанар, хүрээг нэмэгдүүлж байдаг.

Хамрах хүрээг нэмэгдүүлдэг: Интернэт нь хоорондоо үр бүтээлтэй холбогдож байдаг хүмүүсийн тоог нэмэгдүүлж байдаг





Интернет бизнесийн загвар



Интернет нь компаний бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд өртөг шингээж, илүү ашиг олгох боломжийг нээж, түүгээрээ дахин өөр шинэ бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ гаргах зэрэгт тустай.


Дараах хүснэгтэнд интернет бизнес загварын зарим нэг чухал загваруудыг харууллаа.


Шинэ бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ гаргаж нэмэлт мэдээлэл, үйлчилгээг дагалдуулах нь уламжлалт худалдаанаас зардал багатай байдаг.



B2B-ийн худалдаа нь чухал салбар болон хөгжиж байна. Тухайлбал: GoIndustry-гийн цахим худалдаа үйлчилгээ нь B2B үйлдвэрийн машин механизм, тоног төхөөрөмжийн худалдаа, online дуудлага худалдаа зэрэг нь хөгжүүлж, ингэсэээр үнийг бууруулж, худалдагч худалдан авагчдын хоорондын харилцааг дээшлүүлнэ.


Хүмүүс интернетээр мэдээллийг хаана ч байсан өөр хоорондоо солилцдог болсон нь эндээс online худалдаа хийх бизнесинй шинэ санаагаа олж авдаг байна.


Эдгээрээс ашиг олох гол эх сурвалж нь вэб сайтан дээр зар сурталчилгаа, баннер байрлуулснаар олдог байна.


Интернэт бизнесийн загвар


Виртуал дэлгүүр: Бараа үйлчилгээг интернэтээр зарж борлуулжбайдаг (Amazon.com)


Мэдээллийн брокер: Бараа үйлчилгээний талаарх мэдээллээр хангаж байдаг (Edmunds.com)


Гүйлгээний брокер: Интерíэтээр гүйлгээ хийх боломжоор хангадаг (eTrade.com, Expedia.com)


• Интернэт зах: Хувь хүн болон компаниудад зоиулсан худалдааны системээр хангадаг (eBay.com)


Content нийлүүлэгч: Content-ээр хангаж ашиг орлого олдог (WSJ.com, TheStreet.com)


• Онлайн үйлчилгээгээр хангагч: Хайлт гэх мэт онлайн үйлчилгээгээр хангадаг. (Google.com, Xdrive.com)


• Виртуал холбоо: Онлайн холбоо, бүлгийг үүсгэдэг (Friendster.com, iVillage.com)


• Портал: Вэб рүү нэвтрэх эхний алхам болох үйлчилгээгээр хангадаг (Yahoo.com, MSN.com)



Электрон худалдааны ангилал


Дараах үндсэн 5 төрөлд хувааж үздэг.


1. Бизнесээс Бизнест (B2B) Нэг бизнес нөгөөдөө бараа, үйлчилгээ борлуулах (Grainger.com, Ariba.com)
2. Бизнесээс Хэрэглэгчдэд (B2C)
3. Бизнес нь Хэрэглэгчдэдээ бараа, үйлчилгээгээ борлуулах (Wal-Mart.com)
4. Хэрэглэгчээс Хэрэглэгчид (C2C)
5. Нэг Хэрэглэгч нөгөөдөө бараа, үйлчилгээ борлуулах (eBay.com )



Sunday, November 29, 2009

Chapter - 1

Хэсэг 1.1
Яагаад мэдээллийн систем хэрэгтэй вэ?
Мэдээллийн технологи хэр их үнэтэй вэ?
Яагаад мэдээллийн технологи одоо гэж? Дижитал нийлэх чадвар болон бизнесийн орчны өөрчлөлт
Даймлер Крайслерийн мэдээллийн систем нь технологи болон бизнесийн мэдлэгийг 2ууланг нь ашиглан өөрийн болон нийлүүлэгчийнхээ бизнест шаардлагатай зах зээл болон бусад үйл явдлын өөрчлөлтүүдийн мэдэгдэх боломжийг олгодог. Эдгээр мэдээллийн системүүд нь Даймлер Крайслерт үйл ажиллагаандаа маш хурдан хяналт тавьж засварлах, системээр дамжуулан өөрийнхөө нийлүүлэгчидтэйгээ болон хамтран ажилладаг компаниудтайгаа маш хурдан холбоо тогтоох боломжийг олгодог. Мөн удирдлагууд үйлдвэрлэлийг хэвийн явуулах болон хэрэглэгчдэд хурдан шуурхай хүргэх процессыг хангахын тулд шаардлагатай үедээ л нисэж байхдаа ч гэсэн энэ системийг хянаж болдог юм.
Даймлер Крайслерийн энэхүү шуурхай систем нь бүхэлдээ дижитал системд шилжсэн дэлхийн альч фирмийн үйл ажиллагааны нэг хэсэг болжээ. Ийм дижитал фирмүүд интернет болон сүлжээний технологийг байгууллагынхаа янз бүрийн хэсгийн бүхий л өгөгдлүүдийг үүсгэх, ажлаа нарийвчлах, үйлчлүүлэгч, нийлүүлэгч болон бусад байгууллагуудтай электрон холбоо харилцаа тогтооход ашигладаг.
Менежер хүний хувьд та мэдээллийн систем танай бизнесийг хэр зэрэг өрсөлдөх чадвартай болгож байгааг хэр эрчимтэй явуулж байгааг мөн хэр ашигтай байгааг мэдэж байх шаардлагатай. Энэ бүлэгтээ бид мэдээллийн системийн болон байгууллагын талаарх судалгааг мэдээллийн системийн техникийн болон оюун санааны хэтийн төлвийг дүрслэх байдлаар гаргаж мөн түүний байгууллага болон менежментэд үзүүлж байгаа өөрчлөлтийн талаар өгүүлнэ.
Яагаад мэдээллийн систем гэж?
Бид бизнесийн глобал төлөвийг бүрмөсөн өөрчлөх бизнесийн технологи болон шинэчлэлийн хурдан урсгалт голын яг тэг дунд нь байна. Бизнесийг удирдах хүчтэй нөлөөтэйгөөр цоо шинэ интернет бизнесийн соёл гарч ирж байна. Та энэ бүхнийг өдөр бүр бизнес эрхлэгчид хэрхэн өндөр хурдтай интернетийг е-майл болон мэдээллийг цуглуулахдаа ашиглаж байгааг, утасгүй интернетэд зөөврйин компъютерийг холбон хэрэглэж байгаа, энгийн гар утаснаас шууд интернетэд холбогдох болсон, утасны үүргээр хэрэглэгдэх тусгай төхөөрөмжүүд, интернет, тооцооллын өндөр хүчин чадал зэргээс харж болно.
Бий болж байгаа энэ интернет бизнесийн соёл та бидний хуваалцах их найдлага юм, бид бүгдээрээ л худалдаа наймаа ба үйлчилгээгээ онлайнаар хийхийг, бизнесийн хамтрагчидтайгаа захиагаар болон утсаараа холбогдож байхыг, борлуулагчид, хэрэглэгчид, ажилчидтайгаа өдөр шөнийн алинд ч интернетээр харилцаж байхыг хүсч байгаа. Түүгээр зогсохгүй бид дэлхийн аль ч өнцөгт байсан хамаагүй бизнесийн түншүүдтэйгээ үргэлж холбоотой байхыг хүсдэг. Интернетийн соёл бол дэлхий нийтийнх юм.
Энэ хэсэгт болон бизнесийн ертөнцөд та үргэлж л мэдээллийн технологи гэсэн нэр томъёотой таарч байгаа. Мэдээллийн технологи нь бүхий л компъютер дээр суурилсан мэдээллийн системтэй холбоотой бөгөөд байгууллагууд болон тэдний үндсэн технологиор ашиглагддаг. Товчоор хэлбэл мэдээллийн технологи болон мэдээллийн систем нь компани болон үйлдвэрүүд түүнчлэн зах зээлийн үйл ажиллагаанд шинэ эргэлт хийж байна. Энэ номын гол зорилго нь энэхүү цоо шинэ өөрчлөлтийг тусган харуулж ирээдүйн менежер таныг орж ирж байгаа боломжуудийн давуу талаас өөртөө авахад тань туслахад оршино.


Яагаад мэдээллийн систем хэрэгтэй вэ?
Яагаад мэдээллийн систем болон мэдээллийн технологи тийм их хэрэгтэй вэ гэсэн шалгуур асуултаар яриагаа эхлэе.. Энд албан тушаалынхаа хувьд менежер гэгдэхэд мэдээллийн систем таныг бусдаас ялгаатай байлгадаг 4 учир шалтгаан байна.
1. Хөрөнгийн менежмент
Мэдээллийн технологи нь АНУ болон бусад үйлдвэр өндөр хөгжсөн орнуудын хувьд тухайн үйлдвэрийн хөрөнгө оруулалтанд хамгийн том хүчин зүйл болдог. 2005 онд Америкийн нэгдсэн улсад л гэхэд компаниуд нь ойролцоогоор 1.8 тэрбум долларыг МТ болон алсын холбооны тоног төхөөрөмж болон программ хангамжид зориулжээ. МТ-д оруулсан хөрөнгө оруулалт 1980 оноос хойшхи нийт хөрөнгө оруулалтаас даруй 2 дахин өссөн ба үүнийг дүгнэвэл Америкийн нийт хөрөнгө оруулалтын 1/3-ээс илүү нь, Санхүү, даатгал, үл хөдлөх хөрөнгө гэх мэт мэдээлэлд суурилсан үйлдвэрлэлийн хөрөнгө оруулалтын талаас илүүг нь МТ-д зориулж байна.

1-1 зураг дээр 1980-2003 оны хоорондох хувийн бизнесийн салбарын МТ(техник хангамж, програм хангамж, холболтын тоног төхөөрөмж)-д оруулсан хөрөнгө оруулалт 19-35 хувиар өссөнийг харуулсан байна. Байгуулагын болон удирдлагын програмын өөрчлөлт хийж түүнийг эрчимтэй хэрэглэхэ шаардлага гарахад нийт хувийн бизнесийн МТ-ийн хөрөнгө оруулалт 50 хувиар өсдөг. 





Зураг 1-1 МТ-ийн хөрөнгө оруулалт
Техник хангамж, програм хангамж, теле харилцааны тоног төхөөрөмж зэрэг МТ-ийн хөрөнгө оруулалт 1980-2003 оны хооронд 19-35%-иар өсчээ.
Эх үүсвэр: 2004 оны Үндэсний орлого ба бүтээгдэхүүнийн тооцоо, Эдийн засгийн шинжилгээний товчоо, Худалдааны хэлтэс дахь өгөгдлийн 5.2 ба 5.8 дугаар хүснэгт.
Та нарын ихэнх нь менежер болоод МС-ийг байгууллагадаа өргөнөөр хэрэглэн, мөн МТ-доо асар их хөрөнгө оруулалт хийдэг болох болно. Та мэдээж энэ мөнгийг хэрхэн ухаалгаар хөрөнгө оруулалт хийхийг мэдэхийг хүсч байгаа. Хэрвээ та ухаалаг сонголт хийж чадвал танай компани өрсөлдөгчөө ялж чадна. Хэрвээ та буруу сонголт хийвэл та үнэт капиталаа дэмий үрэх болно. Энэ ном танд МТ болон МС-ийн талаар ухаалаг шийдвэр гаргаж сурахад чинь туслах болно.


2. Бизнес хийх бааз суурь
АНУ-д нийт ажиллах хүчнийх нь 23 сая гаруй менежерүүд болон 113 сая гаруй ажилчид бизнесээ удирдан явуулахын тулд МС-тэй хамаарагдаж байдаг байна. /2003 оны статистик мэдээнээс/
Маш олон үйлдвэрлэлийн хувьд мэдээллийн системийн өргөн цар хүрээтэй ашиглалтгүйгээр төсөөлөхийн аргагүй. Элэктрон арилжааны бизнесийн хувьд МТ-доо дорвитой хөрөнгө оруулалт хийхгүйгээр ямарч бололцоогүй. Тухайлбал Амазон, еБай, Гоогле, Е-трайд, дэлхийн хамгийн том онлайн их сургууль болох Феонекс зэрэг нь МТ-гүйгээр үйл ажиллагаагаа явуулах ямарч бололцоогүй юм. Өнөөдрийн үйлчилгээний үйлдвэрлэл болох санхүү, даатгал, үл хөдлөх хөрөнгийн болон хүмүүст үйлчилдэг үйлчилгээний газрууд болох аялал жуулчлал, эмнэлэг, боловсролын байгууллагуудын хувьд МТ-гүйгээр үйл ажиллагаагаа явуулах боломжгүй юм. Албан тасалгаанууд, утсан холбоо, бичиг хэргийн кабинет, цахилгаан шаттай өндөр барилгууд 20-р зууны бизнесийн суурь болж байсан бол МТ нь 21-р зууны бизнесийн суурь болно.
Энд МТ-г ашиглдаг байдал болон корпорацийн стратеги, зорилгоо биелүүлсэн байдлын дотоод хамаарлын өсөлтийг харуулсан байна. /зураг 1-2/ Ямар бизнес ирэх 5 жилд хөгжих тэр нь ямар системээс хамааралтай байх бол. Зах зээлийн хувь ноогдлоо өсгөж, өндөр чанартай хямд үнэтэй бараа үйлдвэрлэгч болох, шинэ бараа бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, ажилчдын бүтээмжийг дээшлүүлэхийн тулд илүү их л МС-ийг ашиглах хэрэгтэй болно. Энэ харилцан хамаарлыг илүү их ойлгохынхоо хэрээр та илүү үнэ цэнэтэй менежер болно.



1-2 Байгууллага болон мэдээллийн систем 2-ийн уялдаа
Орчин үеийн системд байгууллагын мэдээллийн систем болон байгууллагын бизнесийн чадвар 2 –ийн уялдаа холбоо сайжрарч байгаа билээ. Стратеги, дүрэм журам, бизнесийн процесстоо өөрчлөлт нь техник хангамж, програм хангамж, өгөгдөл, алсын холбоо зэрэгтээ өөрчлөлт хийхийг шаарддаг болсон. Ихэвчлэн ямар МС-ийн боломж дээр тулгуурлан ямар үйл ажиллагаа явуулах вэ гэдэг нь тодорхойлогддог болсон.
3. Бүтээмж
Өнөөдрийн менежерүүд ашгийг их байлгаж бүтээмжийг бий болгоход хяналт хийхдээ маш цөөн хэрэгсэл ашиглаж байна. МТ бол байгууллагад шинээр оруулж ирж байгаа чухал хэрэгсэл мөн эдгээр шинэ хэрэгслүүдээ хооронд нь холбох ухаан юм. Байгууллага болон улсын бүтээмжийг ихэсгэх чухал хэсгийг гүйцэтгэж байгаа МТ-д бодитойгоор өсөж байгаа судалгааны хэсэг нь энэ номын турш хөрөнгө оруулалт хийхийг санал болгож байгаа билээ.
Жишээ дурьдвал, АНУ –ийн Холбооны хадгаламжийн банк эдийн засагт мэдээллийн технологийг дэмжсэнээр 1995-2000 онуудад инфляцийн түвшинг 0.5-1 % хүртэл бууруулсан гэж тооцсон. 1973-1995 он хүртэл 1,4% -иас өнөөдрийг хүртэл 2,7 %-ийн дундаж өсөлттэйгээр өсөж байгаа нь МТ бол АНУ дахь бүтээмжийн өсгөх гол салбар гэдгийг харуулсан. Компаниуд байгууллагынхаа үр ашиг болон бүтээмжийг ихэсгэхийн тулд МТ д хөрөнгө оруулах хэрэгтэй гэж мэдэрсэн.
4. Стратегийн боломж ба давуу тал
Хэрвээ зах зээл дээрх шинэ боломжуудаас давуу тал олж авахыг хүсвэл шинэ бүтээгдэхүүн бүтээх, шинэ үйлчилгээг нээх нь нилээд өндөр боломжтой юм. Эдгээр бизнесийн боломжуудыг ойлгож МТ-д бодитой хөрөнгө оруулалт хийх хэрэгтэй болно. Хэрвээ стратегийн давуу талтай болох, өрсөлдөгчдөөсөө өөрийгөө ялгарахыг хүсвэл МТ бол менежмент болон бизнесийн дадал туршлагадаа өөрчлөлт хийж давуу талыг олж авах ганц зам юм. Өрсөлдөх стратегит МТ –ийг дэмжих тухай Chapter –3 т дэлгэрэнгүй ярина. Эдгээр давуу талууд нь үүрд үргэлжлэхгүй, гэхдээ түүхэнд авч үзэхэд ихэнхи стратегийн давуу талууд нь богино хугацааных байдаг. Тийм хэдий ч богино хугацааны өрсөлдөх чадвар гэдэг бол яг л хөнгөн атлетик эсвэл уралдаан шиг урт хугацааны давуу талын үндэс юм.
Мэдээллийн технологи хэр үнэтэй вэ?
2003 оны 5 сард Харвардын бизнесийн шалгалтын редактор Николас Кар бизнесийн хүрээнд маргааныг дэгдээсэн МТ ямар ч хамаагүй гэсэн гарчиг бүхий номыг бичсэн. Карын нотолгоо нь бол зах зээл дээрхи бүх л байгууллага МТ –ийг авч болдог, нэг компаний бий болгосон давуу талыг нөгөө компани маш амархан хуулбарлан авч болдог, МТ нь интернет гэх мэт стандартууд дээр суурилдаг учир бүх компани чөлөөтэй хэрэглэх боломжийг олгодог, байгууллагын гүйцэтгэлд ялгарах талбар удаан болж чадахгүй гэж үзэж байсных юм.
Кар ямар ч байгууллага мэдээлэл технологи ашигласнаар электрон, утас, эсвэл бусад дэд бүтцээс илүүтэйгээр өрсөлдөгчөөсөө илүү стратегийн давуу олж авч чадахгүй гэж одоог хүртэл маргасаар байдаг. Тийм ч учраас Кар эцэст нь компаниуд МТ –д оруулж байгаа зардлаа бууруулж, салбарууддаа МТ –оор тэргүүлснээс илүүтэйгээр дагаж, компьютерийн зогсолтын эрсдэл болон аюулгүй байдлын алдагдал зэргийг бууруулж мөн МТ –ийг шинэ замаар оролцохоос зайлсхийх хэрэгтэй гэж үзсэн байна.
Ихэнхи Мэдээлэл системийн менежерүүд үүнээс өөр байр суурьтай байдаг. Энэ бүлгийн төгсгөлд МТ –ийн хэрэглэхийн ашиг тусыг ихийг ярих болно, мөн энэ номны сүүлээр дэлгэрнгүй авч үзэх болно. Мэдээллийн технологит хөрөнгө оруулсан хэмжээгээр буцаж ирэх үнэ цэнэ илүү өндөр байна.
Бусад компаний шинэчлэлтийг хуулбарлана гэдэг маш хүндрэлтэй. Dell, WallMart, eBay, Amazon зэрэг компаниуд хуулбарлахад маш хэцүү МТ –ийг бий болгосноор ажлыг зохион байгуулах онцгой аргуудаар өөр өөрийн салбартаа өрсөлдөх давуу талыг бий болгосон.
Үнэ нь буурч байгаа техник хангамж, програм хангамж бас шинэ тооцоолол мөн интернет зэрэг алсын холбооны стандартууд бизнест урьд өмнөхөөс ч илүү хялбар болгож байгаа хэдий ч энэ нь шинэ дэвшлийн төгсгөл эсвэл мэдээлэл технологийг ашигласнаар байгууллагын стратегийн сайжралт хөгжилтийн төгсгөл гэсэн дохио биш юм. Дэвшлийн төгсгөл хүрэх болоогүй байна, шинэ зах зээл болон бүтээгдэхүүний шинэ дэвшил тэсрэлт болж бүх нийтийг байлдан дагуулсан хэвээр байна. Жишээ нь: Баялаг ба шил, мод, төмөр гэх мэт материаллаг зүйлсээр сүүлийн зууны турш уран барилгын шинэ дэвшлийн ололт амжилтыг бүтээж байсан билээ.
Мөн түүнчлэн стандартын хөгжил болон компьютерийн техник хангамжийн зардлын бууралт нь Apple iPod ба iTunes, Sony Walkman зөөврийн дуу тоглуулагч, RealMedia интернетээр хөгжим сонсох, онлайн агуулгын салбарт гэх мэт шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээг бий болох боломжийг олгож байна. Шинэ бүтэн бизнес ба бизнесийн загварууд дуу хөгжим, ном, сэтгүүл, Холивуудын кино зэргийн дижитал түгээлтийг бий болгож байна.
Карын бүх хөрөнгө оруулалтыг МТ –д оруулснаар бүрэн ажиллах эсвэл стратегийн үнэ цэнэ болж чадахгүй гэдэг нь гарцаагүй зөв байсан юм. Зарим нь зүгээр л бизнестээ үлдэх, засгийн газрын шаардлагыг зөвшөөрөх, мөн хэрэглэгч болон нийлүүлэгчийн хэрэгцээг хангах юм. Магадгүй илүү чухал асуулт бол МТ ямар хэмжээгээр өөрчлөлт хийдэг вэ? бас Хаана нийлүүлснээр өрсөлдөх ялгааг бий болгож чадах вэ?
Бид энэ номондоо зах зээл дээр менежер мөн байгууллагынхаа эзэн нь болчоод мэдээллийн технологи ба мэдээллийн системийг ашиглан стратегийн давуу тал болон өөрийн өрсөлдөгчдөөсөө ялгарлыг бүтээх арга замуудыг зааж өгөх болно. Түрүүний дурьдсанчлан амжилтын хэмжүүрийг бий болгохын тулд МТ доо хөрөнгө оруулалт нь менежментийн соёл, хандлага, зан төлвийн өөрчлөлт, бизнесийн үйл ажиллагаа болон процессын чухал өөрчлөлтүүдээр хийгддэг. Эдгээр өөрчлөлтгүй МТ –ийн хөрөнгө оруулалт нь хөрөнгө оруулагчийн үнэт нөөцийг гарздана гэсэн үг юм.
Яагаад одоо МТ гэж? Дижитал нэгдэл болон бизнесийн хүрээний өөрчлөлт
Мэдээллийн технологийн шинэ дэвшил ба улс орны болон олон улсын орчны өөрчлөлтүүдийн хослол нь менежерүүдийн хувьд хэдхэн жилийн өмнөхөөс илүү чухал ч гэсэн бизнест МТ -ийн үүрэг гүйцэтгэж байна. Интернетийн хувьсгал нь гарч ирснийхээ дараа устдаг зүйл биш гэхдээ одоо явагдаж байгаа үйл ажиллагааг эргүүлэх энэ зууны шинэ чухал технологийн хүчирхэг эх үүсвэр юм.
Өнөөдөр болон дараагийн арван жилд бизнесийн байгууллагууд МТ –ийн өсөлтийн нөлөө дараах 5 хэсэгт харагдана.
1. Интернетийн өсөлт ба технологийн нэгдэл
2. Бизнесийн байгууллагын бүтцийн хувиралт
3. Олон улсын эдийн засгийн өсөлт
4. Мэдлэгийн өсөлт ба мэдээлэл дээр суурилсан эдийн засаг
5. Дижитал компаний үүсэл
Бизнесийн орчинд эдгээр өөрчлөлтүүд нь бизнесийн байгууллагууд ба тэдгээрийн менежментэд гарч буй шинэ боломж нөөц бололцоо зэргийг дараах хүснэгт 1 –д харуулав.
ХҮСНЭГТ 1-1 Өөрчлөгдөж буй орчин үеийн бизнесийн орчин



1. Интернэт ба технологийн нэгдэл
Хөрөнгө оруулагчид, сэтгүүлчид, бизнес эрхлэгчдийн ихэвчлэн асуудаг асуултуудын нэг бол “Дараагийн том зүйл чинь юу вэ?” хариуд нь дараагийн том зүйл бидний өмнө байна. Бид интернет, интернет дээр суурилсан технологиуд, шинэ бизнес загварууд болон санхүүгийн шинэ технологиудаар удирдан чиглүүлэгдэж байгаа сүлжээ болон харилцааны хувьсгалын дунд байна.
Хэдийгээр “Дижитал нэгдэл” гэж хорин жилийн өмнөөс таамаглагдаж байсан ч одоо бол гарцаагүй бодит зүйл болоод байна. 4 том салбар нэг платформ руу хөдөлж эхлээд байна: АНУ –д техник хангамж, програм хангамждаа 1 триллион доллар, гэр ахуйн электрон бараанд 250 тэрбум доллар, харилцааны (уламжлалт болон утасгүй утасны сүлжээ) салбарт 1.6 триллион доллар, 900 тэрбум долларыг агуулгын (Холивудын киноноос дуу, текст, судалгааны салбарт) салбарт тус тус зарцуулсан байна.Салбар бүр өөрийн гэсэн платформтой ч гэсэн ирээдүйн дүр зураг бол тодорхой байгаа: Бүх нийтээрээ нэг түвшинд очиж байгаа, эрэлтэн дээр суурилж утсан дээрх текстэн захианаас тоглоом, боловсрол, энтертайнмент зэрэг рүү мэдээллийн үйлчилгээг илүү хувь хүн рүү хандсан байдалтай болж байгаа.
Интернет бол процесстоо технологийн нэгдлийг, зах зээл, байгууллага, салбарыг бүхэлд нь хөдөлгөөнд оруулж байгаа юм. Шинэ зүйлс гарч ирж байгаа ч уламжлалт хил хязгаарууд болон бизнесийн харилцаа нурж байна. Утасны сүлжээ интернеттэй нэгдэж гар утаснууд нь интернетэд холбогдох хэрэгсэл болон хувирч байна. iPod шиг жижиг хэмжээний хадгалах төхөөрөмжүүд ухаант зөөврийн тоглоом болон энтертайнментын төв зэрэгтэй нэгдэж байна. Интернетэд холбогдсон гэрийн компьютер гэрийн энтертайнмент удирдах төвийн үүргийг гүйцэтгэж эхлээд байна.
Уламжлалт зах зээл болон хуваарилалтын сувгууд багасч мөн шинэ зах зээлүүд үүсч байна. Жишээлбэл, хөгжмийн CD, киноны DVD болон хөгжим, киноны хадгалалтын салбарын зах зээлүүд маш хурдтай өөрчлөгдөж байна. Шинэ зах зээлүүд интернетээр цацах болон кино хөгжим зэргийг татан авах боломжийг олгож эхлээд байна.
Өнөөдөр сүлжээ болон интернтет нь хийж буй ажил болоод байна. Байгууллагын хэрэглэгч, ажилчид, нийлүүлэгчдийн харилцаа болон логистикийн хамтрагч нар дижитал холбоо тогтоож байна. Нийлүүлэгч бол тэдний маш сайн тохируулж өгсөн дижитал технологийг авч ашиглахгүйгээр WalМart, Sears болон олон улсын жижиглэнгийн худалдаачидтай хамтарч ажиллаж чадахгүй. Хэрэглэгч бол дижитал орчинд худалдагчтай харилцах уялдаа холбоогоо ихэсгэх хэрэгтэй. Байгууллагын эзний хувьд ажиллагчидтайгаа илүү электроноор холбогдох, ажлаа амжилттай хэрэгжүүлэх шинэ хэрэгслүүдийг өгнө.
Энэ тектсэд ихэвчлэн маш олон компаниуд электрон худалдаа ба электрон бизнестээ дижитал сүлжээн дээр суурилсан юмуу эсвэл электрон сүлжээгээр бий болсон байдаг. Электрон бизнес эсвэл э-бизнес байгууллага дах интернет ба дижитал технологийг ашиглан үйл ажиллагааны гүйцэтгэлийг харуулдаг. Э-бизнес нь байгууллагын доторхи удирдлага болон нийлүүлэгч болон бусад хамтрагчдын уялдахад зориулсан үйл ажиллагааг багтаана. Энэ нь бас электрон худалдаа буюу э-худалдааг агуулна. Э-худалдаа бол интернет, сүлжээ, болон бусад дижитал технологи ашиглан компьютер дээр боловсруулсан бизнесийн үйл ажиллагааг бүтээгдэхүүн үйлчилгээ худалдан авах болон худалдах процессийг электронжуулах Э-бизнесийн нэг хэсэг юм. Мөн энэ нь сурталчилгаа, маркетинг, хэрэглэгчийн төв, хүргэх ба төлбөр гэсэн зах зээлийн бүрдэл хэсгүүдийг дэмжих үйл ажиллагааг хэрэгжүүлдэг.
Технологиуд нь олон нийтийн хэсэгт бараг ижил өөрчлөлт авчирдаг э-бизнес, э-худалдаатай холбогддог. Засгийн газрын бүх түвшинд интернет технологийг ашиглан мэдээлэл, тэдний ажилдаг бизнес, эзэд, оршин суугчдад үйлчилгээг хүргэдэг. Э- засгийн газар бол засгийн газар ба олон нийттэй харилцах хэсгийн засгийн газрын бусад гар хөл, бизнесүүд ба оршин суучдын харилцааг дижиталаар бий болгодог бусад технологи болон интернетийн хэрэглээ юм. Дээр нь нэмж хэлэхэд засгийн газрын үйлчилгээний хүргэлтийг сайжруулалт, Э-засгийн газар нь засгийн газрын үйл ажиллагааг илүү үр дүнтэй ба оршин суугчид мэдээллийг маш хурдан хүлээн зөвшөөрөх эрх мэдлийг, бусад иргэдтэйгээ электроноор холбогдох чадварыг олгодог. Жишээлбэл, зарим мужид оршин суугчид шинэ жолооны үнэмлэх авах, ажилгүйдлийн тодорхойлолтыг онлайнаар бүртгүүлэх, мөн интернет нь хандив цуглуулах болон улс төрийн үйл ажиллагаанд зориулсан сонирхлын бүлгийг хурдан байгуулах зэрэгт хүчирхэг хэрэгсэл болоод байна.
2. Бизнесийн салбарын хэлбэрийн өөрчлөлт
Зах зээлүүд хурдацтай өөрчлөгдөхийн хажуугаар байгууллагын өөрийнх нь өрсөлдөх давуу тал ч гэсэн өөрчлөгдөж байна. Интернет болон шинэ зах зээлүүд уламжлалт байгууллагын зардал болон орлогын бүтцийг өөрчилж байна мөн байгууллагын бизнес загварын хуучралтуудыг түргэсэж байна.
Жишээнд авч үзвэл, АНУ –д аялалын борлуулалтын 20% онлайнаар, шинжээчдийн итгэж байгаагаар сүүлийн хорин жилд аялалын борлуулалт онлайнаар явагдана. Интернет үл хөдлөх хөрөнгийн сайтаас шалтгаалан хөрөнгийн брокерүүдийн байшингийн худалдааны хураамж багасна. Уламжлалт утасны компаний бизнес загвар буюу тэдний зэс утсан дээр суурилсан сүлжээний үнэ цэнэ нь хэдэн саяараа буурч гар утас болон интернетийн утас руу шилжиж байна. Үйлчилгээ хүлээн авагчийн хувьд одоогийн бууралтын түвшин жил бүр 15% -иар, 2010 он гэхэд уламжлалт утасны сүлжээний хэрэглээ 50% -иар буурна.
Интернет болон түүнтэй холбоотой бусад технологиуд нь байгууллагын боломжит хязгаарыг үр ашигтайгаар давах чадвартай болгодог. Энэ нь компаний загварчилсан, хөгжүүлсэн, үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээг физикийн байрлал эсвэл уламжлалт байгууллагын хил хязгаараар дуусахгүй юм. Нийлүүлэгч болон бусад хамтрагчидтайгаа илүү ойр харилцах боломжийг олгож өгдөг. Мөн Outsourcing ажлыг зохион байгуулах боломжийг олгодог.
Эдгээр өөрчлөлтүүд дээр нэмж хэлэхэд байгууллагын бүтцийн өөрчлөлт гарч ирж байгаа. Уламжлалт бизнесийн байгууллагууд иерархи, төвлөрсөн, их хэмжээгээр үйлдвэрлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээг хүргэх үйл ажиллагааг тогтоосон мэргэжилтнүүдийн гэрээ хэлэлцээр байсан ба одоо ч гэсэн байсаар байна. Бизнесийн байгууллагын шинэ хэв маяг бол иерархи бүтэц нь хавтгайрч, төвлөрсөн бус, зах зээл болон хэрэглэгчиддээ онцгой тохирсон сонголтоор тохирогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээг хүргэх ойрын хугацааны мэдээлэл дээр тулгуурладаг олон мэргэжилтний уян хатан шийдвэр гаргадаг болоод байна. Уламжлалт удирдлагын баг албан ёсны төлөвлөгөө, албан ёсны дүрэм, уян хатан бус хэлтэс дээр тулгуурладаг байсан ба байсаар ч байна. Шинэ удирдагч бол албан ёсны бус үүрэг даалгавар, зорилгыг биелүүлэх сүлжээ үүсгэх, ажилчдыг зохион байгуулахын тулд хэрэглэгчдэд хандсан ба зорилт биелүүлэх хүчинд уян хатан хамт олон бүрдүүлэх, мөн ганцаарчилсан ажилтанг оруулах явдал юм. Шинэ менежер байгууллагын үйл ажиллагааг хангахын тулд мэдлэг, сургалт, онцгой ажилчдын шийдвэр гаргалт зэргээс тусламж авч болно. Дахиад нэг хэлэхэд МТ удирдлагын боломжит хэв загварыг бий болгодог.
3. Глобалчлал
Америкийн эдийн засгийн өсөлтийн хувь болон бусад Европ болон Азийн тэргүүлэх салбарын эдийн засаг импорт болон экспортоос хамаардаг. Импорт экспорт гэсэн гадаад худалдааны Америкийн нэгдсэн улсад гэхэд л бүтээгдэхүүн үйлчилгээ үйлдвэрлэлт нь 25%-иас их гэсэн тооцоо байдаг байна. Мөн үүнтэй адил Япон ба Герман улсууд орно. Компаниуд зардлын бүтээмж өндөртэй улсуудад байрлах бүтээгдэхүүний загвар, үйлдвэрлэл, санхүү болон хэрэглэгчдийг дэмжих зэрэг бизнесийг функцүүдэд хуваарилалтаа хийж байна. Өнөөдрийн ба ирээдүйн байгууллагын амжилтанд хүргэх зүйл бол дэлхийн хэмжээнд үйл ажиллагаагаа явуулах чадвар юм.
Өнөөдөр мэдээллийн систем дэлхийн хэмжээнд бизнесээ зохион байгуулах, худалдаагаа удирдах хэрэгтэй байгууллагуудын аналитик хүч ба мэдээлэл холбоог оруулж авч үздэг. Өргөн тархсан глобал компанийг удирдах, дистрибьютер болон нийлүүлэгчтэйгээ холбогдох, өөр өөр улсад үйл ажиллагаагаа 24 цагийн турш явуулах, глобал ажлын багийг зохион байгуулах, орон нутаг болон олон улсдаа шаардлагатай мэдээллээр нь хангах зэрэг бол хүчирхэг мэдээллийн системийн хариу үйлдэл шаардлагатай байгаа үндсэн бизнесийн тулгамдсан асуудал юм.
Глобальчлал болон МТ нь дотоодын бизнесийн байгууллагуудад глобал ба удирдлагын системээс шалтгаалж худалдан авагч үнэ болон чанарын тухай мэдээллийг 24 цагийн аль ч үед дэлхийн хаанаас ч худалдаа хийж чадахаар болсон гэх мэт шинэ аюулыг бий болгож байна. Олон улсын зах зээл дээр өрсөлдөх чадвартай болохын тулд байгууллагуудад хүчтэй мэдээлэл харилцааны систем хэрэгтэй.
4. Мэдээллийн эдийн засгийн өсөлт
АНУ, Япон, Герман ба бусад гол салбарын хүч салбарын эдийн засгаас мэдлэг ба мэдээлэл дээр суурилсан үйлчилгээт эдийн засаг руу хөрвөж байна. Харин тэгэхэд үйлдвэрлэл нь цалин багатай улс руу шилжиж байна. Мэдлэг ба мэдээлэл дээр суурилсан эдийн засагт мэдлэг ба мэдээлэл нь хөрөнгийг бүтээх гол орц болдог.
Мэдлэг ба мэдээллийн хувьсгал нь 20-р зуунтай цуг эхлэсэн ба түүнээс хойш хурдтай хөгжиж байна. 1976 он гэхэд өрөөнд сууж ажилладаг цагаан захтануудын тоо фирмийн ажилчид, үйлчилгээний ажилчид, хөх захтай үйлдвэрийн ажилчдын тооноос давж гарч байсан. Өнөөдөр фирм эсвэл үйлдвэрт удаан ажилладаг хүн байхгүй болсон гэхдээ оронд нь худалдаа, боловсрол, эрүүл мэндийн халамж, банк, даатгалын газар, хуулийн фирмүүд байгуулагдсан. Мөн хуулбарлах, комьютер программчлах эсвэл хүргэлтийг бий болгох зэрэг бизнесийн үйлчилгээ бий болж байна. Эдгээр ажлууд нь ерөнхийдөө хамтран ажиллах, хуваарилах эсвэл шинэ мэдлэг мэдээллийг бий болгох тухай авч үздэг. Баримтаар бол АНУ-ын үндэсний нийт бүтээгдэхүүний 60%, ажиллах хүчний 55%-ийг мэдлэг ба мэдээллийн ажил эзэлдэг гэсэн тооцоо байна.




Зураг 1-3. Мэдээллийн эдийн засгийн өсөлт
Мэдлэг ба мэдээлэлд суурилсан эдийн засагт олон байгууллагын зах зээлийн үнэ цэнэ мэдлэг ба мэдээллийг эзэмших, онцгой бизнесийн хүчин зүйл, бренд болон бусад ухаант капитал зэрэг илэрхийлэх боломжгүй хөрөнгө дээр суурилж байдаг. Барилга, машин, хэрэгсэл, эд хогшил зэрэг физикийн хөрөнгө нь АНУ –д маш олон байгууллагуудын зах зээлийн үнэ цэнэ 20% -аас бага хувьтай байдаг гэсэн тооцоолол байдаг байна.
Мэдлэг ба мэдээлэл нь кредит карт, нэг шөнийн дотор ачаа хүргэх эсвэл интернетээр захиалах систем зэрэг өндрөөр үнэлэгдэх шинэ бараа бүтээгдэхүүний үндэслэл болдог байна. Мэдлэг ба мэдээллийн хүчтэй бүтээгдэхүүн болох компьюьтер тоглоом бол үйлдвэрлэхийн тулд онцгой мэдлэг шаардлагатай ба мөн мэдлэг нь уламжлалт бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлд ихээхэн эрчимтэй ашиглагдаж байна. Автомашины үйлдвэрлэлд загвар ба үйлдвэрлэл нь мэдлэг ба мэдээллээс ихээхэн шалтгаална.
5. Дижитал байгууллагын бий бололт
Саяны дүрсэлсэн бүх өөрчлөлтүүд нь байгууллагын дахин загварчлалтай хосолж бүрэн дижитал компани болох нөхцлийг бүрдүүлж өгнө. Дижитал компани нь хэд хэдэн хүчин зүйлээр тодорхойлогдож болно. Дижитал байгууллага нь чухал бизнесийн харилцаа болох хэрэглэгч, нийлүүлэгч, ажилчдын холбоог ойртуулах боломжийг олгодог ба холбож өгдөг. Гол бизнесийн процесс нь байгууллагыг бүхэлд нь эсвэл олон байгууллагуудыг холбох дижитал сүлжээг үүсгэж амжилтанд хүргэдэг. 

Зураг 1-4 Дижитал байгууллага электрон бизнест интернет ба дижитал технологийн эрчимтэй хэрэглээг бий болгож байдаг. Мэдээлэл компаний өөр өөр хэсгүүдээр тасралтгүй урсаж байдаг бас компани ба компаний хэрэглэгч, нийлүүлэгч, бизнес хамтрагчид гэсэн гадаад харилцаануудын хооронд мэдээлэл урсаж байдаг. Илүү олон байгууллагууд энэ зөгнөлийн дижитал байгууллага руу шилжиж байна.



Зураг 1-4. Бий болж буй дижитал байгууллагын электрон бизнес ба электрон худалдаа
Dell, Cisco шиг цөөхөн байгууллагууд бизнесийнхээ бүхий л тал дээр интернетийг ашиглаж байгаа буюу бүрэн дижитал байгууллага болоход ойрхон байна. Бусад ихэнхи компаниуд бүрэн дижитал компани болно гэдэг бодит зүйлээс илүү урьдчилан таамаглаж байгаа зүйл болоод байна. Гэхдээ энэхүү таамаглал нь дижитал нэгтгэл рүү хөтөлж байна. Байгууллагууд нийлүүлэгч хэрэглэгчидтэйгээ илүү ойр холбоо тогтоох, дотоод бизнесийн үйл ажиллагаагаа нэгтгэх мэдээллийн системд ихээхэн хөрөнгө оруулалт үргэлжлүүлэн хийсээр байна.


Хэсэг 1.2
Мэдээллийн систем гэж юу вэ?
Байгууллагын цонх
Технологийн цонх
Зүгээр нэг технологи биш: Мэдээллийн систем дэх бизнесийн хандлага
Мэдээллийн системийн хэмжээ

Мэдээллийн системийн хандлага

Мэдээллийн систем нь технологи болон бизнесийн талаас 2-уулангаас нь харахад л ойлгогдох хамгийн шилдэг зүйл байж болно.

Мэдээллийн систем гэж юу вэ?
Мэдээллийн систем нь байгууллагын шийдвэр гаргалт болон хяналтыг дэмжих цуглуулагдсан, боловсруулагдсан, хадгалагдсан, тархсан мэдээллийн хоорондоо холбоотой хүчин зүйлүүдийн олонлог шиг техникээр тодорхойлогдсон байж болно. Шийдвэр гаргалт, зохион байгуулалт, хяналт дээр нэмж хэлэхэд мэдээллийн систем нь бас асуудлыг шинжлэх, нарийн төвөгтэй асуудлуудыг харах, шинэ бүтээгдэхүүн гаргах зэрэгт ажилчид болон менежерүүдэд тусладаг.
Мэдээллийн систем нь байгууллагын доторхи эсвэл хүрээлэн буй орчин дох чухал хүн, байршил, зүйлсийн тухай мэдээллийг агуулна. Өгөгдлийг хүнд ашигтай хэрэгтэй хэлбэрт шилжүүлдэг. Өгөгдөл нь байгууллага доторхи эсвэл физик орчинд хүний ойлгож, ашиглаж болох хэлбэрт оруулж зохион байгуулахаас өмнөх болж буй үйл явдлуудын боловсрогдоогүй мэдээлэл юм.




Зураг 1-5. Өгөгдөл ба мэдээлэл
Супермаркетын тооцоологч машины боловсрогдоогүй өгөгдөл салбар дэлгүүрүүд дэх сав угаагчийн нийт нэгжийн борлуулалт эсвэл сав угаагчийн нийт борлуулалтын орлого зэрэг хэрэгтэй мэдээллийг гаргаж авахын тулд боловсруулж зохион байгуулдаг.

Мэдээллийн системд шийдвэр гаргах, үйл ажиллагаанд хяналт тавих, асуудлыг шинжлэх, шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээ хийх зэрэг байгууллагад хэрэгтэй мэдээллийг боловсруулахад 3 бүрэлдэхүүн хэсэг байдаг. Энэ нь оролт, боловсруулалт, гаралт гэсэн хэсэг юм. Оролт гэдэг байгууллага дотор эсвэл гадаад орчноос өгөгдлүүдийг цуглуулж нэгтгэх хэсэг юм. Боловсруулалт нь оролтын өгөгдлийг илүү хэрэгтэй хэлбэр лүү хувиргана. Гаралт нь боловсруулагдсан мэдээллийг ашиглах хүнд нь эсвэл ашиглагдах бүрэлдэхүүн хэсэг рүү нь дамжуулна. МС нь буцах холбоо шаардлагатай ба энэ нь байгууллагын ажилчдад үнэлэх эсвэл оролтын үеийг зөв болгоход туслахын тулд буцах боломжийг олгодог.



Зураг 1-6. Мэдээллийн системийн функцүүд
Албан ёсны мэдээллийн систем (цуу яриа гэх мэт) нь хүний бичигдээгүй дүрэм дээр явагддаг. Энэ нь ямар мэдээлэл байдаг, яаж боловсруулагддаг, хадгалагддаг гэсэн гэрээ хэлцэл байдаггүй. Ийм системүүд нь байгууллагат хэрэгтэй хэдий ч тэдгээрийн чанарын шинжилгээг хэр их тархах вэ гэдэг дээр хийх ёстой байдаг.

Албан ёсны мэдээллийн систем нь компьютер дээр суурилсан болон гар аргаар зохион байгуулж болно. Гар аргын систем нь цаас ба үзэгний технологи ашигладаг. Эдгээр гар аргын системийн чухал зүйлсдээ үйлчилдэг, гэхдээ тэд хоёулаа энэ сэдвийн гарчиг биш. Мэдээллийг түгээх боловсруулахдаа компьютер дээр суурилсан мэдээллийн систем буюу компьютерийн техник хангамж болон програм хангамжийн технологи дээр суурилдаг. Үүнээс хойш мэдээллийн систем ашиглахдаа компьютерийн технологи дээр суурилсан албан ёсны байгууллагын систем болох компьютер дээр суурилсан мэдээллийн системийн тухай ярих болно.

Өнөөдөр технологи дээрхи цонх компьютер дээр суурилсан мэдээллийн систем хэдэн төрлийн технологийг дүрсэлдэг. UNITED PARCEL SERVICE илүү үр ашигтай хэрэглэгчид хандсан бизнес эрхлэхийн тулд мэдээллийн системийн технологитоо ихээхэн хөрөнгө оруулдаг. 

Computer-based IS өгөгдлийг хэрэгтэй мэдээлэл рүү хувиргадаг компьютерийн технологи ашигладаг хэдий ч компьютер ба компьютерийн програм, мэдээллийн системийн хооронд асар их зөрүү байдаг. Электрон компьютер болон бусад холбоотой програм хангамж орчин үеийн мэдээллийн системийн техникийн үндэслэл билээ. Компьютерүүд нь мэдээллийг боловсруулах хадгалах хэрэгслийг агуулж байдаг. Компьютерийн програм буюу програм хангамж нь компьютерийн процессийг хянах холбох үйл ажиллагааны зааварчилгааны олонлог юм. Компьютер ба компьютерийн програмын яаж ажилладагийг мэдэх нь байгууллагын асуудлын шийдлүүдийн загварчлалд чухал юм, гэхдээ компьютер бол мэдээллийн системийн зөвхөн нэг л хэсэг юм.

Зүгээр нэг технологи биш: Мэдээллийн систем дэх бизнесийн хандлага
Менежерүүд болон бизнесийн байгууллагууд бизнест нь бодит үнэ цэнийг бий болгодог учир мэдээллийн систем ба мэдээллийн технологит хөрөнгө оруулдаг. Мэдээллийн системийг нэвтрүүлэх болон шинээр бүтээх шийдвэр нь буцаж ирэх ашиг нь бусад хөрөнгө оруулалт болох барилга, машин, бусад хөрөнгөө ихэсгэдэг. Дээрхи үнэ цэнэ нь бүтээмжийг өсгөдөг, орлогыг ихэсгэдэг (байгууллагын хөрөнгийн зах зээл дээрхи өсөлт), эсвэл магадгүй тухайн зах зээл дээрхи байгууллагын урт хугацааны байрлалаа дээшлүүлэх (ирээдүйд орлогыг өсөлт) юм.
Мэдээллийн системд засгийн газрын дүрэм журам эсвэл бусад хүрээлэн буй орчны зүйлсийн эрэлт зохицуулах зэрэг нөхцөлд бас хөрөнгө оруулдаг.

Зарим нөхцөлд, бизнестээ үлдэхэд хөрөнгө оруулалт шаардлагатай байдаг учир зарим байгууллагууд мэдээллийн системд хөрөнгө оруулах зайлшгүй шаардлага байдаг.
Бид бизнесийн хандлагаас нь байгууллагын үнэ цэнийг бүтээхэд мэдээллийн систем ямар чухал хэрэгсэл вэ гэдгийг харж болно. Мэдээллийн систем бизнесийн процессийн гүйцэтгэлийг ихэсгэх, менежерүүдэд илүү сайн шийдвэр гаргахад туслах мэдээллүүдийг агуулснаар байгууллагын орлогыг ихэсгэх, зардлыг бууруулах боломжийг олгоно.



Зураг 1-7. Бизнесийн мэдээллийн үнэ цэнийн гинжин хэлхээ
Бизнесийн хандлагаас мэдээллийн систем нь менежерүүд шийдвэр гаргалтаа сайжруулах, байгууллагын гүйцэтгэлийг нэмэгдүүлэх, эцэст нь байгууллагын үр ашгийг ихэсгэх болох бий болсон, хувирсан, түгээгдсэн мэдээлэл болох үнэ цэнийг бий болгож байгаа бүрдэл хэсгийн нэг юм.

Бизнесийн хандлага нь мэдээллийн системийн байгууллагын болон менежерийн шинж чанарыг харуулдаг. Мэдээллийн систем нь хүрээлэн буй орчны тулгамдсан асуудлуудыг мэдээллийн технологи дээр суурилсан байгууллагын болон менежментийн шийдлүүдийг харуулж өгдөг. 

Мэдээллийн системийг бүрэн ойлгохын тулд менежер байгууллага, менежер, мэдээллийн технологийн хэмжигдэхүүний хил хязгаарыг ойлгох хэрэгтэй. Мөн тэдний хүч нь бизнесийн орчинд асуудал болон боломжуудыг агуулдаг.





Зураг 1-8. Мэдээллийн систем бол компьютерээс илүү.

Мэдээллийн системийн хэмжигдэхүүн

Байгууллага

Мэдээллийн системүүд нь байгууллагын дотоод хэсэг юм. Үнэн хэрэгтээ зээлийн үйлчилгээ эрхэлдэг зарим байгууллагын хувьд мэдээллийн системгүйгээр бизнесийн үйл ажиллагаа гэж байхгүй. Байгууллагын түлхүүр хүчин зүйлс бол хүн, бүтэц, бизнес процесс, улс төр, болон соёл болно.

Байгууллага өөр түвшин болон мэргэжилтнүүдээс бүрддэг. Тэдний бүтэц нь ажлын бүрэлдэхүүнд ойлгомжтой хуваагдсан байдаг. Шинжээчид өөр өөр чиг үүргээр сургагддаг. Бизнесийн байгууллагын гол гол чиг үүргүүд бол худалдаа ба маркетинг, үйлдвэрлэл, санхүү, хүний нөөц гэж хуваагдана.


Менежмент

Менежментийн ажил бол байгууллагын учирч болох маш олон нөхцөл байдлыг мэдэрч, шийдвэр гаргаж, байгууллагын асуудлыг шийдэхийн тулд үйл ажиллагаагаа төлөвлөх юм.
Байгууллагын түвшингүүдийн менежерүүдийн үүргийг тэмдэглэж өгөх нь чухал байдаг. Дээд түвшний менежерүүд ямар бүтээгдэхүүн үйлчилгээ үйлдвэрлэх тухай урт хугацааны шийдвэрүүдийг гаргадаг. Дунд түвшний менежерүүд дээд түвшний менежерийн гаргасан төлөвлөгөө , дүрэм журмыг биелүүлнэ. Доод түвшний менежерүүд байгууллагын өдөр тутмын үйл ажиллагаанд хяналт тавьж хариуцаж ажиллана.

Технологи 

Мэдээллийн технологи бол өөрчлөлтийг биелүүлэх менежерийн хэрэгслүүдийн нэг юм. Компьютерийн техник хангамж нь мэдээллийн систем дахь оролт, боловсруулалт, гаралтад ашиглагдах физик тоног төхөөрөмж юм. Дараах зүйлс орно: компьютерийн боловсруулалтын нэгж, олон төрлийн оролт, гаралт, хадгалах төхөөрөмж болон эдгээр физик медиаг холбох холбогчоос бүрдэнэ.

Компьютерийн програм хангамж нь мэдээллийн системд компьютерийн техник хангамжуудыг зохион байгуулах, удирдах зориулалттай дахин програмчилсан, дэлгэрэнгүй зааварчилгаанаас бүрдэнэ. 

Нэмэлт хөрөнгө болон байгууллагын капитал 

Нэмэлт хөрөнгө нь дараах зүйлээс бүрдэнэ. Үүнд: шинэ бизнесийн процесс, менежментийн үйл явц, байгууллагын соёл, бэлтгэл юм.
Байгууллагын капитал : өндөр хэмжээнд зөв шийдвэр гаргах чадвартай мэдэллийн системийг бий болгогч баг.





Зураг 1-9. Мэдээллийн технологийн хөрөнгө оруулалтын буцаж ирэх үнэ цэнэ

IDEF

IDEF (Integration DEFinition) IDEF originally stands for ICAM Definition, that were initiated in the 1970s at the US Air Force Materials Laboratory, Wright-Patterson Air Force Base in Ohio by Dennis E. Wisnosky and Dan L. Shunk and other This is a family of modeling languages in the field of systems and software engineering. They cover a wide range of uses, from functional modeling to data, simulation, object-oriented analysis/design and knowledge acquisition.

The most-widely recognized and used of the IDEF family are IDEF0, a functional modeling language building on SADT, and IDEF1X, which addresses information models and database design issues.

The most-widely recognized and used of the IDEF family are IDEF0, a functional modeling language building on SADT, and IDEF1X, which addresses information models and database design issues.

Eventually the IDEF methods have been defined up to IDEF14:

* IDEF0 : Function modeling
* IDEF1 : Information Modeling
* IDEF1X : Data Modeling
* IDEF2 : Simulation Model Design

Saturday, November 28, 2009

Case


Case 1: Transaction Processing Systems (TPS)
ripley wholesalers, inc.
Questions:
  1. What unique features of family-owned businesses might complicate this new system’s success?
  2. How should employees be trained and monitored if this new system is installed?
  3. What additional items should George III include in his cost versus benefit analysis?
  4. Are there other possible benefits to this new system that George 1II has not identified?
  5. Once this system becomes operational, what would be a logical follow–up to further computerization of Ripley?

Answers:
1.    Ger buliin kompanii ontsloh chanruudiin neg bol kompanii uil ajilgaagaa yavuulah hugtsaa buyu orshin togtnoh hugtsaa n yag odoo olj boloh hamgiin ikh maximum orlogoos iluu chuhal baidagt orshino. Ger buliin business-d alivaa neg zohion baiguulaltiin uurchlult n ger buliin bish bisness-d hiisnees hamaagui hundeer tusdag. Mun tuhain kompanid ger buliin gishuudiin dundah haritsaa n tedgeer humuusiin meregjliin tuvshinguus iluu chuhal baidag.
2.    Shine system nevterseneer baraa hurgej uguh jolooch n davhar baraa burtgeliig hiih uchir tedgeer humuust chigelsen surgalt hiih n chuhal.  Hudaldan avagch tus buriin sonirhold hargalzan baraa buteegdhuunii uurchlultiig hiihiin tuld statistic medeeleltei ajillah turshlagtai alban haagchid hereg bolno.  Ajliin udur bolgonii daraa gol ugudgdliin sand zaragdsan, muudsan, butsaaj aguulaht hurgegdsen buh baraanii tuhai medeelel shinchlegdej baih n monitoringiin chuhal heseg boloh estoi.
3.    Tuhain tulvulguug heregjuulehiin tuld garah zardal n hudaldaj avah comuter tonog tuhuurumj(scanners, software), ajilchdiin surgalt, medeeleliin ayulgui baidal, sudalgaanii yavtsad garah zardal geh metees burden. 
4.   
5.    Bolomjtoi shinchlel n buteegdhuunii i-net zahialgiin systemiig urugjuulehed orshij boloh yum. Mun  hiisen sudalgaani undsen deer  shineer nevtruuleh buteegdhuuniig todorhoiloh system-r hangah.



Case 2: Data Base (DB) Application
bishop state university
Questions:
1.          What are some of the features of this new database system that offer a distinct advantage over the old manual system?
2.          What are some of the drawbacks or disadvantages of the new database system that has been proposed?
3.          What are some features or enhancements that could be added to or refined before the system is converted?
4.          Do you feel that students and administrators will welcome this proposed data­base system? Why or why not?
5.          What are some of the control and security features that should be incorporated into the new database?

Answers:
1.                Davuu taluud: medeeled handhad iluu hyalbar boloh, medeeleliin tsogts baidal, medeeleliin hurteemj bolon handahad hurdan boloh, medeeleliin buren buten baidal saijrah, medeeleliig udirdhad amar boloh.
2.                Sul tal: shine system nevtruuleh zardal undur.
3.                + Information about student group activities?? (bolomjtoi buh zuil nemegdsen yum shig sanagdlaa)  
4.                1 zuild zaasan davuu taliig demjih bh. Harin udirdlagiin zugees shine systemiig buren ajluulahiin tuld turshlaga tsag hugtsaa dutah bolomjtoi. Medeeleliin base-n yag heregtei medeeleliig ugch chadaj bga eseh n todorhoi hugtsaa ungursnii daraa medegdenee.
5.                DATABASE-d orj bga sanhuu bolon huviin medeelel sain hyanaltnd baih heregtei. Ter medeeleld handah erh buhii alban haagch nar burtgegdsen ba handalt bolgon n medeeleliin sand tusgagdaj bvl ayulgui baidal undursunu.








Case 3: Decision Support Systems (DSS)
La Vogue Boutique
Questions:
  1. What are the advantages and disadvantages of using a DSS package to analyze Rachel’s decision?
  2. Do you feel analysis that Rachel is going to make to be a one-time decision or would you anticipate updates will be needed?
  3. How would the computer aid in making this analysis better than a manual “walk-through” or “gut-level” decision?
  4. Where would Rachel most likely draw the data and information for input into her decision?
  5. Referring to the partial listing given in the case (See Operation of Business section), what are some other possible tenets of DSS that Rachel could use?


  Answers:
1.       Davuu tal: Shine uilchluulegchdiin sanaand niitssen buteegdhuun nevtruulsneer busness-ee urugjuuleh, business-iin oron zaigaa behjuuleh.

Sul tal: Rachel DSS-package-aa chadvarlag buren hereglej chadah eseh. DSS-Package n uuruu her ur duntei ajildag eseh.

2.       Rachel urgleljluulen business-dee computer system nevtruuleh bh, yagaad gevel terbeer urid n zahialag avah, uilchluulegchteigee haritsahdaa computer system hergelej irseer bsn. Mun DSS heregleh talaar sudalj bsn.
3.       –??
4.       Uuriin urid n hiisen uilchluulegchdiin talaarh analizuud, tedentei hiisen hariltsan yarianaas bie bolson medeelel.
5.       Shine buteegdhuunii chig handlaga todorhoilhiin tuld Statistic calculations heregleh. Tuhain businessin salbart baigaa ursulduuniig davahiin tuld decision frequency buyu shiidveriig gargah tsag hugtsaag zuv tootsooloh n chuhal.